Jak kolonizowano Azję? Część 4

Na północ od Indii i Chin, na zimnej Syberii, i w wysokich masywach górskich Ural, Rosjanie kontynuują kolonizację Azji. Mamy początek XVIII wieku, aktualnym carem Rosji jest Piotr I Wielki, który zdobył swój przydomek za wiele wyczynów które stworzyły podwaliny dla gigantycznego Imperium Rosyjskiego. Moskale – potem Rosjanie – już od początku XVI wieku prowadzili ekspansję terytorialną w kierunku niezamieszkałych terenów północnych kontynentu azjatyckiego. W samym XVI wieku zajęli oni dzisiejsze terytoria Republiki Komi, Obwodu Murmańskiego oraz tereny około 10 dzisiejszych rosyjskich okręgów administracyjnych. W XVII wieku Rosjanie bez przeszkód przeszli pasmo gór Ural, zajęli dużą część terenów na wschód od tego górskiego masywu, oraz uzyskali dostęp do Morza Kaspijskiego. Już w XVIII wieku, - ledwo przed rozbiorami Rzeczypospolitej - Imperium Rosyjskie było bliskie uzyskania wszystkich terenów azjatyckich, które dziś znajdują się w granicach Federacji Rosyjskiej. Ich ekspansja która trwa 200 lat, pozwoliła na zajęcie Rosji prawie 65% ich dzisiejszego terytorium. Ale mimo to nie korzystali z nadarzających się okazji, i do początku XX wieku nie zajęli żadnego nowego terytorium. Rosjanie nie konfrontowali się z żadnym z imperiów kolonialnych, w tym jedynym przypadku nie ingerowali w cudze sprawy. Rosjanie, przerywają kolonialną ekspansję i skupiają się na polityce zagranicznej wobec swoich protektoratów.

            Przerwa w brytyjskiej ekspansji terytorialnej trwała około 30 lat. W 1707 następuje reforma Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, która rozpoczyna nowy okres w historii swojego istnienia. W międzyczasie długiej przerwy w kolonizacji, następuje ważny zwrot w historii Anglii i Szkocji. Również, w 1707 roku podpisany i zaprzysiężony zostaje akt unii realnej między królestwem Anglii a królestwem Szkocji. Z tej hybrydy powstaje Królestwo Wielkiej Brytanii.

            Ważnym zadaniem bojowym (jak i handlowym) postawionym kompanii jest wyeliminowanie francuskiego odpowiednika, który także chciał podporządkować Azję dla swego króla. Rywalizacja między angielską a francuską kompanią jest zacięta od samego początku i trwa aż do 1760 roku, kiedy to Francuska Kompania Wschodnioindyjska upada i oficjalnie Francja traci wpływy w Azji. Monopol na handel w całości przejmują Brytyjczycy i czerpią z tego gigantyczne zyski.

            Pod koniec XVIII wieku, Wielką Brytanię i jej władców męczy rzesza problemów. Jednym z nich jest ryzyko utraty kolonii w Ameryce północnej, a drugim brak terenów na miejsca reedukacji dla skazańców. Wielka Brytania poszukuje nowych kolonii. W 1769 roku wysyła kapitana James’a Cook’a aby rozpoczął eksplorację terenów pacyficznych. Nikt nie spodziewa się tego, co zostanie odkryte…

Jak kolonizowano Azję? Część 3

Anglicy którzy na początku epoki kolonialnej zagarniali niewielkie posiadłości w Ameryce Północnej. Nie zajmowali się oni kolonializmem przez długi czas ze względu na trwanie Bezkrwawych Rewolucji i napięć politycznych w kraju. Aby doprowadzić Anglię do porządku wydawane były zbiory praw, które miały uspokoić obywateli, królestwa Anglii i Szkocji się jednoczyły, a królowie wiązali polityczne małżeństwa natomiast potem ginęli z woli narodu. Innymi słowy panowało tam okropne zamieszanie.

Dopiero po unii personalnej Anglii i Szkocji, gdy szkocka dynastia Stuartów wstępuje na tron, Zjednoczone Królestwo bierze się do pracy nad powrotem do bycia światową potęgą. Mamy początek XVII wieku, Brytyjczycy wysyłają ogromne zasoby armii, floty i zasobów w kierunku Ameryki Północnej. Tam robią małe porządki i zajmują potrzebne im do kolonialnego życia skrawki terytorium, które są bezwzględnie podporządkowywane woli brytyjskich kolonizatorów. Porównując ich wczesne kolonie z hiszpańskimi:

1.       Organizacja administracyjna nie istnieje;

2.      Władzę sprawują gubernatorzy szybko wyznaczanych prowincji;

3.       Nie czerpią dochodów z kolonii;

4.      Na ziemie wschodniej Ameryki przybywają rzesze Irlandczyków i Szkotów oraz wykfalifikowane grupy angielskich przedsiębiorców, którzy niszczą kulturę rdzennej ludności Ameryki i ją zniewalają.

 Brytyjczycy próbują jak najszybciej podporządkować sobie nowe tereny, przez co narazili sobie Indian, którzy chętnie buntują się przeciwko nowej władzy. Hiszpanie, również są niezadowoleni z obecności brytyjskiego imperium, które próbuje ukrócić dominację hiszpańskiej korony w Ameryce północnej. Mimo wszystko wojny między Hiszpanami a Brytyjczykami nie ma – do czasu.

            W 1578 Humphrey Gilbert otrzymał od królowej Elżbiety I patent na prowadzenie badań geograficznych oraz eksploatację odkrytych obszarów. W tym samym roku Gilbert pożeglował do Indii Zachodnich z zamiarem prowadzenia działalności kaperskiej i założenia kolonii w Ameryce Północnej, ale ekspedycja została przerwana, zanim przepłynęła Atlantyk. W 1583 podjął następną próbę, tym razem wyruszając w kierunku Nowej Fundlandii, którą oficjalnie ogłosił posiadłością angielską, chociaż nie założył tam kolonii. Gilbert zginął podczas podróży powrotnej. Jego następcą został jego przyrodni brat, Walter Raleigh, który w 1584 otrzymał patent od królowej. Jeszcze w tym samym roku odbyła się wyprawa, a w roku następnym została założona kolonia Roanoke na wybrzeżu obecnego stanu Karolina Północna. Z powodu braków w zaopatrzeniu kolonia nie przetrwała.

W 1603 król Szkocji Jakub VI został królem Anglii, a w 1604 w Londynie podpisany został traktat pokojowy kończący wojnę z Hiszpanią. Po zawarciu pokoju z Hiszpanami, wysiłki Anglików, zamiast na atakach na kolonie innych państw, zaczęły koncentrować się na zakładaniu własnych kolonii. Imperium brytyjskie zaczęło się kształtować na początku XVII wieku, wraz z angielskim osadnictwem w Ameryce Północnej i na małych wyspach karaibskich oraz zakładaniem kompanii handlowych, zajmujących się administrowaniem koloniami i handlem zamorskim, z których najważniejsza była założona w 1600 Angielska Kompania Wschodnioindyjska. Okres ten, trwający aż do utraty trzynastu kolonii w wyniku rewolucji amerykańskiej pod koniec XVIII wieku, jest określany jako „pierwsze imperium brytyjskie”.          

Pod koniec XVI wieku Anglia i Holandia zaczęły łamać monopol Portugalii na handel z Azją, tworząc prywatne kompanie finansujące ten handel – Angielską, przemianowaną później na Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską oraz Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską, założone odpowiednio w 1600 i 1602. Głównym celem tych kompanii było przejęcie niezwykle dochodowego handlu przyprawami korzennymi (m.in. cynamonem, goździkami, pieprzem, wanilią); ich wysiłki koncentrowały się głównie na dwóch regionach: Archipelagu Malajskim oraz Indiach. Na tych obszarach walczyły one z Portugalią i ze sobą nawzajem. Chociaż ostatecznie to Anglia zdobyła przewagę, początkowo Holandia miała większe zasoby finansowe. W wyniku trzech wojen angielsko-holenderskich w XVII wieku miała silniejszą pozycję w Azji. Wrogość między Anglią a Holandią ustała, gdy w wyniku Chwalebnej rewolucji w 1688 na tron Anglii wstąpił stadhouder ( Republiki Zjednoczonych Prowincji, Wilhelm III Orański, ustanawiając unię personalną między oboma krajami. W wyniku porozumienia handel przyprawami w Archipelagu Malajskim pozostał w rękach holenderskich, a handel tkaninami wytwarzanymi w Indiach w rękach angielskich. Wkrótce handel tkaninami przewyższył pod względem dochodowości handel przyprawami.  

            Na początku XVII wieku Holendrzy rozpoczęli eksplorację terenów pacyficznych, niewiele potem również Anglicy wysyłali w nieznane swoich kolonizatorów. W 1606 roku holenderski żeglarz Willem Janszoon odkrywa zachodnie wybrzeża Australii. Oficjalnie ta odkryta część przyszłego państwa-kontynentu została nazwana jako Nowa Holandia. Ta nazwa była często używana przez holenderskich odkrywców. Najczęściej ze względu na fakt, iż nowe terytoria nie były dodawane do map, i nazwa nadal jest powszechnie używana. Holendrzy nie wykorzystują okazji i nie kolonizują nowo znalezionej ziemi, więc w konsekwencji wizja holenderskiej Australii upada tak szybko, jak została odkryta. Na dłuższy czas – czyli prawie 100 lat – Australia zostaje zapomniana i odłożona na później.

Jak kolonizowano Azję? Część 2

Pomimo odkrycia wybrzeży Ameryki zainteresowanie Azją nie maleje, przeciwnie zainteresowanie nią wzrasta. Dopiero gdy Amerigo Vespucci nie dokona wyprawy i nie obwieści, iż odkryto nowe kontynenty a nie Indie wschodnie, temat szybszej drogi do Azji powraca.   Nastanie 1519 roku rozpoczyna wyprawę Ferdynanda Magellana która ma na celu okrążyć glob i przy okazji odkryć morską drogę do Indii Wschodnich. Aby jak najszybciej przebyć tą drogę analizuje on szczegóły wypraw Krzysztofa Kolumba, Amerigo Vespucciego i portugalskich żeglarzy. 10 sierpnia 1519 roku Ferdynand opuszcza Sewillę i przez 5 tygodni jest blokowany wraz z flotą przez hiszpańskie władze na rzece Gwadalkiwir, dopiero 20 września 1519 blokada ustępuję, a Magellan morze wypłynąć na ocean Atlantycki. Mniej więcej na przełomie grudnia 1519 i stycznia 1520 roku Ferdynand Magellan zatrzymuje się w Patagonii, krainie położonej na południu Ameryki południowej. Tam aż do początku kwietnia 1520 roku oczekuje na koniec zimy. W ciągu zaledwie 5 miesięcy przebywa drogę liczącą prawie 5 000 kilometrów! Początek wygląda obiecująco, jednakże problemy rozpoczynają się po wpłynięciu na wody Oceanu Spokojnego. Według Magellana, podczas rejsu na oceanie ani razu nie pojawił się sztorm. Natomiast, problemem było krążenie floty po południowej części basenu Oceanu. Ich przeprawa przez tą część świata trwała prawie rok, dopiero w lutym 1521 roku, hiszpańska flotylla dociera do wybrzeży Archipelagu Marianów. W kwietniu docierają na Filipiny które, w niedalekiej przyszłości staną się hiszpańską kolonią. Na Filipinach Ferdynand Magellan zostaje zabity przez wojowników plemiennych, którzy prawdopodobnie przestraszyli się armady gigantycznych statków i ludzi o innym kolorze skóry. Podczas walk z plemionami ginie nie tylko Magellan ale i znaczna część załogi. Antonio Pigafetta, bogaty odkrywca, był świadkiem zabójstwa dowódcy. Oto fragment jego dziennika:

Gdy przyszedł ranek, 49 z nas zeszło z pokładu do wody i pomaszerowało przez nią na odległość dwóch strzałów z kuszy, zanim osiągnęliśmy brzeg. Łodzie nie mogły dobić do brzegu z powodu licznych skał w przybrzeżnej wodzie. Pozostałych 11 ludzi zostało do pilnowania łodzi. Gdy dotarliśmy do brzegu, miejscowi uformowali się w trzy oddziały w liczbie ponad 1500 ludzi. Gdy nas zobaczyli, zaatakowali, wydając głośne okrzyki. Muszkieterzy i kusznicy przez pół godziny strzelali do nich na dystans, ale bezskutecznie... Rozpoznawszy kapitana, tak wielu rzuciło się na niego, że strącili mu hełm... Tubylec cisnął bambusową włócznię w twarz kapitana, ale ten zabił go natychmiast swoją piką, która utknęła jednak w ciele. Próbując wyciągnąć miecz, zdołał to uczynić jedynie do połowy, gdyż został ranny w rękę bambusową włócznią. Gdy tubylcy to zobaczyli, rzucili się wszyscy na niego. Jeden ranił go w lewą nogę długim nożem przypominającym szablę, ale jeszcze większym. Spowodowało to, że kapitan upadł na twarz, a ci rzucili się na niego z żelaznymi i bambusowymi włóczniami i nożami, aż zabili nasze światło, nasze pocieszenie i naszego prawdziwego przewodnika. Gdy go uderzali, odwracał się jeszcze, aby ujrzeć, czy wszyscy dostaliśmy się do łodzi. Zobaczywszy jego śmierć, ranni wycofaliśmy się jak najszybciej do łodzi, które już odbijały.

            Nowym dowódcą wyprawy został zastępca Magellana - Juan Sebastián Elcaño, który poprowadził wyprawę w rejs powrotny do Hiszpanii. Nowy dowódca próbował uzyskać wsparcie od pogrążonych w konfliktach z Portugalią plemion, dostał pomoc, ale o sprawie dowiedzieli się sami Portugalczycy którzy rozpoczęli przechwytywanie statków hiszpańskiej floty. W tym czasie Luzytanie zdobyli dużą część archipelagów Indonezji i próbowali rozciągnąć swoje wpływy na plemiona sprzymierzone z Hiszpanią. Spisek zmuszenia małych państewek do zmiany sojuszu nie udał się portugalskim kolonizatorom.

            6 września 1522 Juan Sebastián Elcaño wpływa wraz z ostatnim statkiem wyprawy – Victoria do portu w Sewilli. W nagrodę za zdobycie Wysp Zielonego Przylądka oraz przyłączenie sojuszem kilku państewek Indonezyjskich do Korony Hiszpanii otrzymuje tytuł szlachecki. Organizatorzy i sponsorzy Magellana zdobywają spore sumy pieniędzy dzięki wyprawie Portugalczyka. Ostatni członkowie załogi statku Magellana również zostają częściowo nagrodzeni przez króla.

Pomimo strat i wielkich wydatków są plusy tej wyprawy. Hiszpanie znajdują dojście do Indii wschodnich . Które w niedługim czasie stają się częścią Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii czyli kawałkiem wielkiego Hiszpańskiego Imperium Kolonialnego. Natomiast wicekrólestwo, była to jednostka autonomiczna należąca do Królestwa Hiszpanii. Oficjalnie posiadała ona własną administrację oraz mianowanego przez króla Hiszpanii – wicekróla, który sprawował w określonym regionie władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą w imieniu władcy. Mamy przełom XVI i XVII wieku, a Hiszpanie zajmują dużą część obu Ameryk, Karaiby i sporą część odkrytej Indonezji i Filipin. Wicekrólestwa i podległe regiony miały świetnie zorganizowany podział administracyjny, wszelkie możliwe władze związane z trójpodziałem władzy autorstwa Monteskiusza, oraz niewolników i hiszpańską ludność osadniczą. Tak więc, Hiszpanie dominowali w dziedzinie kolonializmu.

Jak kolonizowano Azję? Część 1

            Już we wczesnych latach kolonializmu, mocarstwa europejskie odkrywały potencjał handlowy wielu krajów azjatyckich. Początkowo, z Azji sprowadzano wyłącznie towary luksusowe, na przykład: przyprawy, egzotyczne owoce czy też tkaniny. Z biegiem czasu w Europie doszło do rozwoju budownictwa i osadnictwa których kosztem były wylesione tereny Anglii, Francji, Niemiec i częściowo Hiszpanii. Glebę pozostałą po lasach używano jako tereny rolnicze, przeznaczone do hodowli zbóż i podstawowych warzyw czy też owoców. Skutkiem samej przemiany były braki podstawowych nasion do upraw, jak i znudzenie wieloma typowymi warzywami, które były podstawą jadłospisu Europejczyka. Monarchowie europejscy z początku nie przejmowali się sprawami poddanych i wydawali wielkie sumy pieniędzy na wojny z innymi państwami, przez co zasoby pieniężne kurczyły się, a handel między państwami Starego Kontynentu stopniowo zanikał. Problem braku środków płatniczych ujawniał się dopiero kiedy państwo stało na skraju bankructwa. Przyszedł czas na zastanowienie się, skąd wziąć duże ilości złota i srebra potrzebne do wybicia narodowej waluty i zniwelowania deficytu.

            Ponieważ, Europa była podzielona w kwestiach handlowych, postanowiono szukać kontaktów w nieznanych dotychczas częściach świata. Z Cesarstwa Bizantyjskiego docierały wieści o wielkich państwach leżących na wschód od Europy. Hiszpania kończąc rekonkwistę i wyzwalając półwysep Iberyjski, przekazała informacje na temat Arabów, którzy w bardzo szybkim czasie powiększyli swoje terytorium jak i wpływy islamu.  Rozpoczęto próby kontaktu z władcami i przedstawicielami wschodniej części świata. Podjęto się wypraw w nieznane, aby znaleźć nowe narody które chciałyby handlować. Po kilku miesięcznej tułaczce udało się dotrzeć na Krym, czy też półwysep Arabski. To nie wystarczało zarówno władcom jak i kupcom którzy nadal chcieli odkrywać. Po kilku wyprawach zwiadowczych kupcy odkryli Państwo Czterech Dynastii. Prawdopodobnie wtedy po raz pierwszy użyto słowa Chiny. Ówczesnymi Chinami de facto rządzili Mongołowie, którzy dzięki wyczynom swojego legendarnego wodza Dżyngis Hana panowali w Azji.  Wspomniane dynastie były mieszanką ówczesnych dynastii mongolskich i chińskich. Polityka władz stawiała Mongołów jako osoby najlepsze i najważniejsze w hierarchii państwowej. Niżej położeni byli Chińczycy którzy dodatkowo byli podzieleni na kategorię lepszą, średnią i tak zwaną południową czyli najgorszą. Władcy chińscy byli skłonni do handlu. Dzięki temu z Azji docierały różne produkty, które przebywały bardzo długą drogę, przez co były narażone na ataki plemion i zorganizowanych grup przemytników. Jednakże to nie plemiona czy przemytnicy, ale Mongołowie stanowili barierę do skutecznego handlu. Mongolskie imperium było jednym z największych na świecie. Rozciągało się od Azji, przez Afrykę do Europy wschodniej. Mongołowie nie posiadali na tyle rozwiniętych technologii administracyjnych aby utrzymać swoje imperium w całości. Dżyngis Han prowadził na swój sposób reżim w swoim kraju i dzięki temu stale posiadał wiernych popleczników i obywateli. Gdy wódz zmarł, państwo mongolskie ogarnął nieład i dezorganizacja. W azjatyckiej części państwa (w Chinach i Mongolii) władza utrzymała się, wszystko zostało przywrócone do normalnego porządku. Inaczej sprawy wyglądały w Europie, gdzie tak zwana Złota Orda okupowała księstwa ruskie i Bałkany. Dochodziło do rozłamu imperium. Niektórzy wiedzieli co ich czeka i poczęli rabować europejskie karawany handlowe, które przewoziły wartościowe towary luksusowe. Tracili na tym Bizantyjczycy, Hiszpanie i Portugalczycy, którzy byli pionierami w handlu z Chinami. Pojawiają się pomysły rozwiązania mongolskiego problemu, ale nadal nic w tej sprawie nie jest robione. W tym samym czasie walkę z imperium Mongołów prowadzi podzielona na dzielnice Polska i Rosja (częściowo objęta protektoratem mongolskim). Pomimo wcześniejszych porażek i utraty terytorium udaje się pokonać mongolskich agresorów i wygonić ich z wschodnich rubieży Europy.

            Mongolskie imperium upada zarówno w Europie jak i w Azji, gdzie władzę przejmuje chińska dynastia Yuan, która od samego początku próbuje wykorzystać europejskie kontakty poprzedników. Handel przeszedł na właściwe tory i generował spore zyski. Jednakże, Azjaci niezbyt chcieli dzielić się złotem i wartościowymi surowcami, przez co w niewielkim stopniu zniwelowano dziury budżetowe monarchii europejskich. Przedłużający się czas braku środków nie zniechęcił kupców do eksploracji Azji. Odkryto Indie z którymi rozpoczęto handel drogą morską, a nie lądową jak w przypadku Chin. Odkryto, iż droga do Indii trwa bardzo długo i nie jest to dobre dla niektórych towarów na wymianę. Rozpoczęto poszukiwania szybszej drogi do Indii. Na tym punkcie skupili się Portugalczycy i Hiszpanie, którzy bardzo szybko rozpoczęli wyprawy poszukiwawcze. Portugalczycy pływali wzdłuż linii brzegowych, (przy okazji zajmując tereny zachodnich wybrzeży Afryki) i starali się znaleźć cokolwiek. Natomiast ich sąsiedzi płynęli w nieznane, często pływając w kółko w jednym miejscu przez 2 tygodnie. Ale to ostatecznie Hiszpanie dotarli do wyznaczonego celu. Ale nie była to Azja, tylko nowa ziemia, Nowy Świat. Tam w końcu znaleźli to czego szukali – złoto. Azja i jej oferty handlowe zostały odsunięte na boczny tor.